De roep om hervorming van de partijfinanciering zwelt aan. Experts, internationale instellingen en warempel politici zelf zijn unaniem: het systeem is onhoudbaar. Ook het burgerpanel ‘We Need To Talk’ boog zich over de kwestie en overhandigde het parlement 34 beleidsklare hervormingsvoorstellen. Via deze open brief sluiten 67 publieke figuren zich aan bij hun oproep. Genoeg gepraat, hoog tijd voor actie!

Pagina 83 van het Vivaldi-regeerakkoord van 30 september 2020 luidt als volgt:

“We zetten de hervorming van het systeem van partijfinanciering verder, zoals beslist door de Kamer, onder andere door een versterking van de transparantie op en de controle over de inkomsten en uitgaven.”

Tot onze teleurstelling moeten we vaststellen dat er in de 1214 dagen die sindsdien verstreken zijn, weinig vooruitgang is geboekt. Wel integendeel, door indexering explodeerden de jaarlijkse partijdotaties vorig jaar tot een duizelingwekkende 78 miljoen euro. Ons land is een Europese aberratie: partijen in pakweg Nederland, Duitsland, Zweden en Denemarken moeten het stellen met een fractie van de financiering van hun Belgische tegenhangers.

Gebrek aan transparantie

De omvang van de dotaties is niet het enige zorgpunt. Ook het wetgevend kader rond financiering van partijen en hun verkiezingscampagnes is toe aan een metamorfose. Al jaren wijst de Raad van Europa op de diepgeworteld problemen. De Belgische politiek geeft geld aan zichzelf en wordt vervolgens gecontroleerd … door zichzelf. Er is nauwelijks onafhankelijk toezicht. De politieke arena, die zou moeten uitblinken in transparantie en integriteit, blijkt eerder een schimmige werkplaats voor erg moeilijk leesbare geldstromen. Dit is nefast voor het publieke vertrouwen in de democratie. De inkomsten stijgen, maar de geloofwaardigheid kalft af.

Onze partijen kunnen bovendien door hun schier onuitputtelijke oorlogskas permanent (online) campagne voeren, wat de stabiliteit van ons politiek systeem nog verder ondermijnt en het democratische debat vertroebelt met online geruzie en fake news. De nadruk ligt steeds meer op soundbites en polarisatie, en almaar minder op beleid. Partijen hebben vorig jaar samen meer dan 6 miljoen euro uitgegeven aan advertenties op sociale mediaplatformen. België is al jarenlang de ongekroonde Europees kampioen.

Meer centen, minder leden

Politieke partijen leunen voor 75% van hun financiering op publiek geld. Dit is op zich geen negatief gegeven, aangezien niemand terug wil naar het ongereguleerde Wilde Westen ten tijde van de smeergeldaffaires. Overheidsdotaties milderen het gevaar op corruptie, maar het gevolg is wel dat partijen minder drang voelen om hechte banden met de samenleving te onderhouden, zoals het werven van eigen fondsen via lidgelden. Naarmate partijdotaties stijgen, krimpen hun ledenaantallen, wat mogelijks wijst op een toenemende vervreemding van de burgers die ze geacht worden te vertegenwoordigen. Dit reflecteert zich ook in het stemhokje: verkiezing na verkiezing blijven steeds meer burgers thuis of stemmen ongeldig.

In het huidige systeem is ook een Mattheüs-effect ingebakken: gevestigde partijen en fracties worden bevoordeeld ten koste van kleinere partijen en nieuwkomers. Dit creëert een hoge barrière voor nieuwe politieke bewegingen die frisse ideeën naar de tafel willen brengen.

Partijen zijn het kamerbreed eens dat het huidige financieringssysteem niet meer te handhaven is.  Ze hebben overigens zelf talloze voorstellen gelanceerd. Elke concrete stap richting hervorming blijft echter uit. De kern van het probleem ligt bij het feit dat politieke partijen zelf over hun financiering beslissen. Geen enkele partij durft over de eigen schaduw te stappen, gedreven door de angst om meer centen te verliezen dan de politieke concurrentie.

De stem van de burger

Daarom heeft het burgerpanel 'We Need To Talk', bestaande uit 60 gelote burgers die een dwarsdoorsnede van onze samenleving vertegenwoordigen, vorig jaar 34 concrete beleidsvoorstellen uitgewerkt die een nieuwe blik werpen op het thema. De genuanceerde voorstellen, die ontstonden na gesprekken met wetenschappelijke experten en partijvoorzitters, bieden nieuwe perspectieven over hoe we een meer evenwichtige en democratisch verantwoorde partijfinanciering kunnen realiseren.

In mei vorig jaar stelde het burgerpanel haar bevindingen voor in de Kamer. Elk parlementslid sprak zonder uitzondering lof uit over het verrichte werk en beloofde met vereende krachten te werken aan hervormingen. Nu, een half jaar later, heerst er vooral stilzwijgen.

Het panel keert op woensdag 31 januari 2024 terug naar het parlement om de stand van zaken te bespreken en te peilen naar mogelijkheden voor wetgevend initiatief binnen de huidige legislatuur. Bij deze doen wij, ondertekenaars van deze brief, een warme oproep om er nu eindelijk werk van te maken. Alle puzzelstukken liggen op tafel: studies van experten, internationale rapporten, voorstellen van partijen en nu ook nog eens aanbevelingen van burgers. Dames en heren politici, doe daar iets mee.

Burgers hebben jarenlang veel geld afgedragen om uw partijwerking te financieren. Nu dragen ze ideeën aan om die financiering te verbeteren. Het is een moment voor politieke moed. Sla de handen aan de ploeg en toon dat het u menens is met die hervorming van de partijfinanciering.

Ondertekend door

Adrienne Axler, voorzitter Club L
Abdelkarim Bellafkih
Edith Bertholet, PointCulture
Anne-Emmanuelle Bourgaux, UMons
Nicolas Bouteca, UGent
Bea Cantillon, hoogleraar sociologie UAntwerpen
Alexandre Caputo, artistiek directeur Théâtre Les Tanneurs
Karen Celis, VUB
Adélaïde Charlier, activist voor klimaatrechtvaardigheid
Piet Colruyt, Impact House
François de Borchgrave, KOIS
Etienne de Callatay, Orcadia AM
Paul De Grauwe, professor London School of Economics & Political Science
Anne Teresa De Keersmaeker
Béatrice de Mahieu
Emilie de Morteuil
Christian de Visscher, UCLouvain
Ank De Wilde, voorzitter Itinera
Bernard Delvaux
Ignaas Devisch, Itinera - UGent
Carl Devos, UGent
Alessandro Drappa, Vrijdaggroep
Ben Eersels, G1000
Vincent Engel, UCLouvain
Fouad Gandoul, politicoloog
Alicja Gescinska, directeur Philosophy by Research aan The University of Buckingham
Jan Goossens, Molenbeek for Brussels 2030
Jelle Haemers, KU Leuven
Stefan Hertmans, auteur
Jean Hindriks, Itinera - UCLouvain
Jonathan Holslag, VUB
Luc Huyse, emeritus hoogleraar KU Leuven en schrijver
Dimokritos Kavadias, hoofddocent VUB
Caroline Lamarche, auteur
Tom Lanoye, auteur
Cato Léonard, Glassroots
Bart Maddens, gewoon hoogleraar KU Leuven
Sofie Mariën, professor Politieke Wetenschappen KU Leuven
Michel Maus, VUB
David Méndez Yépez, auteur-componist
Jan Mertens, voorzitter denktank Oikos
Jeroen Olyslaegers, schrijver
Céline Parotte, ULiège
Min Reuchamps, UCLouvain
Karel Reybrouck, UCLouvain
Filip Rogiers, schrijver en leerkracht
Kevin Saladé, voorzitter Centre d’Action Laïque de Charleroi
Benoit Scheuer, socioloog
Steven Serneels, Impact Finance Belgium
Dave Sinardet, professor Politieke Wetenschappen VUB
Kris Smet, VRT
Guy Tegenbos
Ingrid van Biezen, ULeiden
Gide Van Cappel, De Wakkere Burger - onderzoeker departement Politieke Wetenschappen VUB
Magali Caroline Van Coppenolle, Vrijdaggroep
Kathleen Van Den Daele, directeur LEVL
Anne-Laure Van der Wielen
Emilie van Haute, ULB
Geert van Istendael, schrijver
Bart Van Loo, schrijver
Philippe Van Parijs, UCLouvain - KU Leuven
David Van Reybrouck, G1000
Paul Verhaeghe, emeritus gewoon hoogleraar, UGent
Thibault Viaene, voorzitter Vrijdaggroep en advocaat
Karel Vinck, Active Director of Companies
Bram Wauters, UGent
Wouter Wolfs, senior researcher KU Leuven - expert partijfinanciering
Fatima Zibouh, doctor in de politieke wetenschappen
Walter Zinzen